Centrum Polonistyczne Uniwersytetu Wileńskiego (do 2007 roku - Katedra Filologii Polskiej) powstało jesienią 1993 roku  na mocy umowy między rządami Polski i Litwy. Stało się to możliwe dzięki przemianom społeczno-politycznym zachodzącym na Litwie i w Polsce po roku 1990, jak też dzięki intensywnym kontaktom kulturalnym między obu krajami. Zgodnie z podpisaną umową, Uniwersytet Wileński z Uniwersytetem Warszawskim powzięły zobowiązanie o utworzeniu na zasadach parytetu we własnych uczelniach katedr polonistyki na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wileńskiego i lituanistyki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego (przy Katedrze Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki). Wypełniono w ten sposób poważną lukę, gdyż w latach powojennych polonistyka, niestety, na Uniwersytecie Wileńskim nie istniała. Od początku swej działalności Centrum Polonistyczne nawiązuje do chlubnych tradycji wileńskiej polonistyki przedwojennej Uniwersytetu Stefana Batorego reprezentowanej m.in. przez takich wybitnych przedstawicieli nauki i kultury jak: Konrad Górski, Manfred Kridl, Stanisław Pigoń, Czesław Zgorzelski, Halina Turska i wielu innych.

Podstawowe cele działalności Centrum to: 1) kształcenie specjalistów w zakresie polskiej literatury, kultury oraz języka; 2) rozwijanie badań naukowych w zakresie: literatury i kultury polskiej na Litwie, litewsko-polskich związków literackich, historii oraz funkcjonowania języka polskiego na Litwie; 3) rozwijanie oraz popieranie wszechstronnej litewsko-polskiej współpracy kulturalnej.

W 1999 roku Centrum doczekało się pierwszych własnych pracowników ze stopniem naukowym doktora. W tej chwili mamy 8 pracowników naukowo-dydaktycznych, z których 1 ma stopień doktora habilitowanego i 7 ma stopień doktora. Obowiązki kierownika Centrum Polonistycznego Uniwersytetu Wileńskiego pełni prof. dr hab. Algis Kalėda, historyk i teoretyk literatury, znakomity tłumacz literatury polskiej na język litewski, m.in. twórczości Czesława Miłosza.

Centrum Polonistyczne Uniwersytetu Wileńskiego jest jedyną placówką na Litwie, w której polonistykę studiować mogą wszyscy chętni, niezależnie od swej narodowości. Studiują tu zarówno osoby, które ukończyły szkoły z polskim językiem wykładowym, jak i absolwenci szkół litewskich i rosyjskich, dla których polonistyka ma charakter filologii obcej.

W programach nauczania została uwzględniona specyfika wileńska – dużą wagę przywiązuje się polsko-litewskim kontaktom literackim, historii i współczesności polszczyzny na Litwie. W 2012 roku na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wileńskiego wprowadzono modularny system nauczania (na wzór uniwersytetów europejskich), co pozwoliło na większą mobilność studentów oraz wykładowców. Studia przebiegają według uelastycznionego programu, polegającego m.in. na wprowadzeniu odpowiednich modułów programowych, spośród których studenci wybierają przedmioty zgodnie z określonymi ogólnymi zasadami. Umożliwia to: 1) samodzielne układanie programu, 2) wybór dodatkowej (drugiej) specjalizacjii, 3) rozszerzenie zajęć fakultatywnych itp.

Funkcjonowanie polonistyki na Uniwersytecie Wileńskim jako odrębnej jednostki dydaktyczno-naukowej w strukturze Wydziału Filologicznego wykazało, że jest ona placówką ważną i potrzebną. Świadczy o tym m.in. prowadzenie lektoratów języka polskiego na innych wydziałach i kierunkach uniwersytetu. Poszerza się też geografia studentów polonistyki: o ile na początku dominowali uczniowie ze szkół Wilna i Wileńszczyzny, o tyle teraz wśród studentów  są osoby, które ukończyły szkoły średnie w Olicie, Mariampolu, Połądze, Poniewieżu, Druskienikach i Kłajpedzie. Pierwsi absolwenci opuścili filologię polską w 1997 roku. W ciągu 20 lat dyplomy filologa polonisty z tytułem bakałarza otrzymało prawie 300 absolwentów. Część z nich kontynuowała studia filologiczne na poziomie studiów magisterskich na Wydziale Filologii Uniwersytetu Wileńskiego bądź też w uniwersytetach w Polsce, np. na Uniwersytecie Warszawskim, w Katolickim Uniwersytecie w Lublinie, na Uniwersytecie Jagiellońskim. Godny odnotowania jest fakt, że wśród naszych absolwentów są już 4 osoby z tytułami doktora nauk w zakresie filologii polskiej.

Jako dowód uznania za wybitne zasługi w krzewieniu języka polskiego i kultury polskiej za granicą w 2007 roku  decyzją Kapituły Nagrody „Polonicum” pod patronatem Rektora Uniwersytetu Warszawskiego, Marszałka Senatu RP i Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP  dla Centrum Polonistycznego Uniwersytetu Wileńskiego przyznano wyróżnienie.

 Działalność popularyzatorska

18 lipca 1997 roku w Wilnie zostało założone Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Uniwersytetu Wileńskiego. Jego założycielami są wykładowcy i studenci Centrum Polonistycznego oraz inni pracownicy Uniwersytetu Wileńskiego.Towarzystwo posiada osobowość prawną i jest niezależne od istniejących struktur akademickich i uniwersyteckich. W swej działalności pragniemy nawiązać do przebogatych tradycji wielu wybitnych filologów Akademii Wileńskiej i Uniwersytetu Stefana Batorego, popularyzować dorobek sławnych polonistów, pisarzy i naukowców, żyjących i tworzących w różnych okresach w Wilnie. Podstawowym zadaniem TPPUW jest organizowanie i koordynowanie społecznego wsparcia akademickiego środowiska polonistycznego, upowszechnianie jego dorobku poprzez publikacje prac naukowych i krytycznych pracowników oraz studentów Centrum. W realizacji swych celów statutowych współpracujemy z krajowymi i zagranicznymi uniwersytetami, stowarzyszeniami, fundacjami oraz osobami fizycznymi wykazującymi zainteresowanie celami naszego Towarzystwa.